Zeldzame aardmetalen: dreigt China met tekorten?

Magneten, motoren, boordelektronica: zonder zeldzame aardmetalen valt de moderne auto stil. Maar sinds april heeft China zijn export van deze strategische metalen drastisch beperkt, waardoor de wereldwijde toeleveringsketen voor auto’s op de knieën is gegaan. We kijken naar een crisis die een hele sector op zijn kop dreigt te zetten.

Het duurde slechts een paar weken voordat de gevolgen van Pekings beperkingen voelbaar werden. Begin april 2025 legde China een dwanglicentie op voor alle export van zware zeldzame aardmetalen en de magneten die daarvan worden gemaakt. Als gevolg daarvan beginnen autoproductielijnen stil te vallen. Suzuki legde de productie van zijn Swift eind mei stil, Ford bevroor de assemblage van zijn 4×4 Explorer en de Indiase autofabrikant Bajaj is van plan om de productie al in juli stil te leggen. Natuurlijk zijn het niet alleen de autofabrikanten die worden getroffen. Ook fabrikanten van uitrustingen worden getroffen. In Europa zijn verschillende fabrieken ook tijdelijk gesloten, zoals is bevestigd door de Clepa-lobby die de toeleveranciers van de auto-industrie vertegenwoordigt.

Het probleem is eenvoudig: permanente magneten op basis van neodymium, dysprosium of terbium – allemaal zeldzame aardmetalen – zijn essentieel voor veel onderdelen: elektromotoren, ruitenwissermotoren, elektrische ramen, remsystemen, stoelverstelling, luidsprekers, enz. In hybride auto’s worden tot 5 kg zeldzame aardmetalen gebruikt, een detail dat een groot struikelblok wordt als er een tekort aan grondstoffen ontstaat.

China, meester in het spel

Als de situatie zo kritiek is, komt dat omdat Peking al jaren zijn web aan het weven is. Het land controleert ongeveer 70% van de winning van zeldzame aardmetalen ter wereld, 85% van de raffinage en 90% van de productie van permanente magneten. Vooral de raffinage van zware zeldzame aardmetalen vindt bijna uitsluitend in China plaats. Dit monopolie geeft China een aanzienlijke machtspositie, die des te strategischer is omdat permanente magneten op korte termijn onvervangbaar zijn.

Officieel zijn de beperkingen ingegeven door overwegingen van nationale veiligheid en non-proliferatie, aangezien zeldzame aardmetalen ook worden gebruikt in raketten en nucleaire beeldvorming. Onofficieel maken ze vooral deel uit van de hevige handelsoorlog met de Verenigde Staten, die is ontketend door een golf van Amerikaanse sancties tegen Chinese bedrijven zoals Huawei en tariefverhogingen op Chinese technologieproducten.

Een strategische bureaucratie

Sinds april zijn er honderden aanvragen voor exportvergunningen ingediend. Maar slechts ongeveer een kwart daarvan is goedgekeurd, en zeer ongelijk van regio tot regio. Dit komt doordat een handvol ambtenaren op het Chinese Ministerie van Handel verantwoordelijk is voor het centraliseren van alle beslissingen. De verwerking is traag, ondoorzichtig en vaak inconsistent. Deze blokkade is duidelijk opzettelijk en heeft als onmiddellijk effect dat de waardeketen van de wereldwijde auto-industrie wordt verstoord.

In Europa proberen sommige fabrikanten zich te wenden tot Japan, dat strategische voorraden heeft, of onderdelen te kopen die al geassembleerd zijn om licenties te omzeilen. Maar deze alternatieven zijn duidelijk niet voldoende om de vraag op te vangen.

De auto-industrie onder druk

De auto-industrie is in deze context bijzonder kwetsbaar. Omdat ze op een just-in-time-basis werkt, heeft ze geen buffervoorraden zoals de lucht- en ruimtevaartindustrie. Voor Magnosphere, een Duitse magneetfabrikant, is de situatie dramatisch: het bedrijf is bereid om een hoge prijs te betalen en de extra kosten door te berekenen aan zijn kopers (die hiermee akkoord gaan), maar desondanks is het niet in staat om deze zeldzame aardmetalen te verkrijgen. BMW, GM, Mercedes-Benz en Stellantis maken zich allemaal grote zorgen.

De strategie van Beijing is niet alleen gericht op vergelding. Het is ook bedoeld om de rest van de wereld te laten zien dat China een beslissende invloed heeft op nieuwe technologieën. Een duidelijk signaal naar Washington, maar ook naar Brussel: elke druk op het gebied van tarieven of technologie kan leiden tot een gerichte reactie op het gebied van grondstoffen. Het is een zorgvuldig georkestreerd waarschuwingsschot. In reactie daarop probeerden de Verenigde Staten op 9 en 10 juni in Londen te onderhandelen over een overeenkomst. Donald Trump kondigde nadrukkelijk aan dat China ermee had ingestemd om zijn export naar Amerikaanse fabrikanten te stimuleren. Maar achter deze triomfantelijke mededeling ontbreken de details. Beijing heeft slechts tijdelijke licenties beloofd, die zes maanden geldig zijn, waardoor de druk op Amerika, dat er niet aan gewend is dat zijn bronnen opdrogen, zal aanhouden.

Europa ook in de vuurlinie

Hoe zit het met Europa? Voorlopig aan de ontvangende kant. Toegegeven, de Europese Commissie heeft een ontmoeting geregeld met de Chinese minister van Handel, Wang Wentao. Hij opperde de mogelijkheid van een “groen kanaal” om Europese aanvragen die aan de regels voldoen te versnellen. Maar dit kanaal is afhankelijk van tegenprestaties: China eist een versoepeling van de Europese beperkingen op technologische producten, met name elektrische voertuigen en digitale onderdelen. Voor China is het een kwestie van zijn tegenstanders op de knieën dwingen, zodat het zijn miljarden aan producten onbeperkt in de rest van de wereld kan invoeren.

Een fragiele en riskante wapenstilstand

De onderhandelingen tussen Beijing en Washington bieden, net als die met Brussel, een glimp van een mogelijke uitweg uit de crisis. Maar deze blijft precair. Vanuit een sterke positie heeft China slechts gedeeltelijke beloften van beperkte duur gedaan. Aan Europese kant zal de aanvaarding van een “groen kanaal” voor zeldzame aardmetalen alleen komen tegen de prijs van het openstellen van de handel in sectoren waar de EU nog steeds concurrerend is. Maar voor hoe lang?